In deze rubriek nemen we een kijkje achter de schermen bij de leden van de BIN NL-community. Dit keer bij Maureen Turina-Tumewu (projectbegeleider WODC) en Freek Smit (gedragsadviseur bij het rijksbrede Corona Gedragsteam). Zij begeleidden begin dit jaar een gedragsexperiment voor een betere spreiding van drukte in supermarken.

Jullie gedragsexperiment was in opdracht van het rijksbrede Corona Gedragsteam. Wat is dat voor een team? 

Maureen: “Dat is een interdepartementaal team dat aan het einde van de zomer 2020 is opgericht om mensen te helpen zich beter aan de coronamaatregelen te houden, met behulp van pilots en gedragsinzichten. Het team werkte hierbij samen met het Nationaal Kernteam Crisiscommunicatie (NKC), de RIVM-gedragsunit en bureaus gespecialiseerd in gedragsverandering. Eén van de trajecten was de spreiding van drukte in de supermarkt. Uit gedragsonderzoek van de RIVM-gedragsunit bleek namelijk dat mensen moeite hadden om anderhalve meter afstand te houden als ze boodschappen doen.”

Wat was de onderzoeksopdracht? En hoe is het onderzoek uitgevoerd?

Freek: “Afstand houden in de supermarkt werd een thema voor ons gedragsonderzoek. Er zijn gesprekken gevoerd met de branche en informatie opgehaald via een vragenronde onder consumenten. Daaruit kwam de behoefte naar voren om bezoekers meer te spreiden over de dag. Vervolgens hebben we bij het bureau Inspire to Act de opdracht uitgezet om een verkennend onderzoek te doen naar mogelijke gedragsinterventies, om een interventie te ontwikkelen en die te testen in een pilot.

Samen met andere gedragsbureaus en studenten is de interventie ‘dalurenshopper’ ontwikkeld en getest bij een filiaal van supermarktketen Vomar (Meerwijk in Haarlem). In deze interventie worden de piek- en daluren van de supermarkt gecommuniceerd. Verder wordt er ingespeeld op het gewenste gedrag met posters, flyers, een bannerpen - een pen met een uitrolbare bedrukte wikkel - en een notitieboekje. Ook konden klanten meedoen aan een loterij als ze boodschappen deden in de daluren.”

Kun je iets vertellen over de behaalde resultaten?

Maureen: “Het was spannend of de verwachte resultaten zouden uitkomen, omdat we te maken hadden met allerlei externe factoren, zoals de lockdown, scholen die weer opengingen, de avondklok, de rellen vanwege de avondklok en de extreme sneeuwval toen. Maar de analyses wezen uit dat het aantal klanten tijdens piekuren inderdaad is afgenomen en het aantal klanten tijdens daluren is toegenomen tussen de voor- en nameting.

De vraag was natuurlijk of dit daadwerkelijk was toe te schrijven aan de gedragsinterventie. Om dat te controleren hebben we ook data geanalyseerd van de controlelocatie waar geen interventie plaatsvond (Vomar Velserbroek). Daar zagen we dat het drukker bleef tijdens piekuren dan tijdens daluren. Maar er traden geen verschillen op tussen de voor- en de nameting: het aantal klanten in de piekuren en het aantal klanten tijdens de daluren bleef gelijk. De gevonden resultaten konden dus niet verklaard worden door de externe factoren. De interventie had effect!

Omdat de pilot zo succesvol was, wilde de Vomar haar medewerking verlenen om de interventie op grotere schaal te laten plaatsvinden. In het vervolgonderzoek in het voorjaar deden 11 filialen mee in de regio Haarlem. De interventie is iets aangepast, zo is het materiaal in een fris lentejasje gegoten en zijn de teksten vereenvoudigd. Verder hebben we tot en met 5 weken na de interventie gemeten of klanten in de daluren boodschappen gingen doen.

Ook in het vervolgexperiment liet de interventie zien dat klanten meer in de daluren boodschappen gingen doen en minder boodschappen in de drukke uren. Overigens zagen we eenzelfde patroon in de controle conditie. Maar het effect in de interventieconditie was marginaal significant hoger dan in de controle conditie. Dat kwam doordat de interventiemiddelen bij twee filialen al na twee weken werden weggehaald. Als deze twee filialen in de analyses buiten beschouwing worden gehouden, is het verschil wel significant. Dus bovenop de veranderingen in de coronamaatregelen heeft de interventie gezorgd voor een nog betere spreiding van drukte.”

Roept het onderzoek nog gedragswetenschappelijke vervolgvragen op?

Freek: “Jazeker. Wegens de urgentie van de coronacrisis is ervoor gekozen om een snel onderzoek uit te voeren. Ondanks de relatief korte doorlooptijd en de externe factoren is er toch een significant effect gevonden in beide onderzoeken. Dit toont aan dat dit type interventies kansrijk is. Wel roept het de vraag op welke elementen uit de interventie precies effectief zijn.

We blijven dan ook onderzoeken en adviseren hoe we gedragsondersteuning kunnen bieden om het gewenste gedrag in relatie met geldende coronamaatregelen makkelijker, aantrekkelijker en sociaal wenselijk te kunnen maken.”

Tot slot, wat maakt dit project bijzonder? Wat kunnen we ervan leren?

Maureen: “Deze pilot en het vervolgonderzoek zijn uitgevoerd in coronatijd. Hierdoor heb je te maken met allerlei politieke beslissingen die het verloop van de pilot kunnen beïnvloeden, zoals bijvoorbeeld de invoering van de avondklok.

Verder is het belangrijk om draagvlak te hebben op het hoogste niveau – in dit geval van de directeur van de Vomar. De directie zag het belang van de pilot en het vervolg onderzoek verleende volledige medewerking. De Vomar dacht goed mee over geschikte locaties (en controlelocaties). Hierdoor konden de onderzoekers snel van start.

Uiteraard zijn er bij elk onderzoek wel verbeterpunten. Vanwege de korte doorlooptijd hadden de onderzoekers bijvoorbeeld geen tijd om een doelgroepsanalyse uit te voeren. Hierdoor was de gedragsinterventie niet specifiek afgestemd op de doelgroep. Toch is het gelukt om klanten te bewegen om vanuit de piekuren naar de daluren te gaan.”

---

Meer weten?

Nieuwsgierig naar de onderzoeksresultaten? Lees het onderzoeksrapport Gedragsexperiment: drukte spreiden supermarkt of bekijk deze video over het onderzoek:
 

Heb je vragen, neem dan gerust direct contact op met Maureen of Freek:

 

Ben je ook betrokken bij een gedragsexperiment, -interventie of -onderzoek en wil je daar eens iets over vertellen? Neem dan contact op met de community manager, Manoe Mesters.