Op donderdag 2 februari 2023 organiseerde de EUR, WRR en Gemeente Rotterdam de conferentie Gedragswetenschap en beleid: de volgende stap. Een heel relevant onderwerp, zeker voor het Behavioural Insights Netwerk Nederland. Waar staan we nu? Welke volgende stappen kunnen we zetten zodat gedragskennis wordt meegenomen in beleid en uitvoering? We vragen dit jaar enkele wetenschappers om hun visie op de toekomst. Ditmaal is dat Alexandra van Geen, senior toezichthouder en gedragseconoom van het team consumentengedrag bij het expertisecentrum van de Autoriteit Financiële Markten (AFM).
We zijn goed op weg, dat blijkt ook uit de eerdere interviews. Mensen met kennis van gedrag denken mee op veel terreinen, wat bijdraagt aan menselijker en dus passender beleid en toezicht. Ook de evidence based approach wint aan terrein, een belangrijke bijvangst van het betrekken van wetenschappers. De tijd is wel voorbij dat we voor het evalueren van effectiviteit van een beleidsinterventie mensen vragen hoeveel intentie ze hebben om bij deze interventie hun gedrag te veranderen. Beleidsmakers weten inmiddels; intentie is niet gedrag. We willen weten hoe mensen echt reageren. Daarom doen wij als toezichthouder ook af en toe experimenten, ook samen met de sector. Bijvoorbeeld om te testen wat werkt bij het activeren van mensen met een aflossingsvrije hypotheek, om te testen hoe de online keuzeomgeving leengedrag beïnvloedt, of om te testen of prefilling een sturend gedrag heeft bij een inkomenstoets voor een lening. Als een gerandomiseerd onderzoek met controlegroep niet opportuun is dan kijken we in de wetenschappelijke literatuur naar verwachte effecten, praten we met experts, of doen we ander kwalitatief of kwantitatief onderzoek. Deze onderzoekende, evidence based aanpak heeft ons toezicht beter gemaakt.
Ik merk dat de focus nog veel is op gedragsinterventies, nudges. Nudges - veranderingen in de keuzeomgeving om mensen te helpen betere beslissingen te maken -, zijn zeker een relevante extra tool voor de beleidsmaker, maar in mijn ogen is het beperkend om het daarbij te houden. Ik zie ons team ook niet als een ‘nudge unit’. Al was het maar omdat wij zelf geen klantcontact hebben en geen beleid maken.
Wij gebruiken gedragsinzichten bijvoorbeeld om ons oordeel te vormen over hoe beleidsinterventies passend kunnen worden vormgegeven. Een nudge is een mooi instrument maar heeft soms onvoldoende krachtige werking. Ik ben bijvoorbeeld blij dat werknemers een verplichting hebben om te sparen voor hun pensioen in Nederland. In de Verenigde Staten is dat niet zo, en met alle waardering voor de gedragswetenschappers die daar mensen aansporen om toch te gaan sparen voor het pensioen, dat zet toch een stuk minder zoden aan de dijk dan hoe we het hier hebben ingericht.
We hebben uiteraard wel aandacht voor de inrichting van de keuzeomgeving als geheel. We zullen niet gauw specifieke aanpassingen aan de keuzeomgeving (nudges) voorstellen, maar we moedigen de sector aan om het maken van verstandige financiële keuzes door consumenten te bevorderen. Dat kunnen ze bijvoorbeeld doen door de keuzeomgeving op een slimme manier in te richten. Dat betekent ook dat we de sector aanmoedigen om te testen door middel van gedegen onderzoek. We bekijken de keuzeomgeving van bijvoorbeeld online brokers. Ook in Europese wetgevingstrajecten hameren wij op het belang van een zorgvuldige inrichting van de keuzeomgeving.
Wij gebruiken gedragsinzichten daarnaast om risico’s en kansen op te sporen. Bijvoorbeeld in ons onderzoek naar de eigenschappen van niet-beleggende huishoudens. We kwamen erachter dat drie miljoen Nederlandse huishoudens voldoende buffer hebben om te beleggen maar dit niet doen, terwijl dit in de meeste scenario’s, bij een verstandige beleggingsstrategie, welvaartsverhogend zou zijn. Een ander voorbeeld is ons onderzoek naar preferenties van duurzame beleggers, daar kwamen we erachter dat hun wens veelal is om impact te maken, iets wat niet vanzelfsprekend is bij beleggingsproducten die als duurzaam worden aangeboden. In ons onderzoek naar digitale vaardigheden identificeerden we dat veel consumenten lastig toegang hebben tot online bankieren. Deze inzichten helpen onze toezichthouders bij prioritering, ook als ze niet tot gedragsinterventies leiden.
De focus op informatie en educatie. Ik merk dat beleidsmakers soms toch snel navigeren naar deze oplossing. Er gaat veel aandacht naar het visueel aantrekkelijk maken van informatiedocumenten en naar de financiële educatie van jongeren. Ik snap dat ook. Het is zo een intuïtieve oplossing, als mensen onverstandige dingen doen dan gaan we ze gewoon uitleggen hoe het zit! Dat iemand een document of les aantrekkelijk vormgegeven vindt en de inhoud goed snapt, betekent echter niet dat iemand ook daadwerkelijk verstandigere beslissingen gaat maken. Helaas. Ook hier geldt, test je interventie, kijk of er inderdaad een relevant gedragseffect is, en risico’s daadwerkelijk worden gereduceerd voordat je kostbare initiatieven grootschalig uitrolt. En denk na of andere instrumenten, bijvoorbeeld regelgeving die de eigenschappen van product of dienstverlening raakt, of aanpassingen van het sociale vangnet, niet kosteneffectiever zijn. Uiteindelijk gaat het erom dat we consumenten adequaat beschermen en ons belastinggeld zo goed mogelijk inzetten.
Ik zou het een hele goede ontwikkeling vinden als we ook bestaande regelgeving gaan testen op effectiviteit. Ik denk dat het beoogde resultaat vaak niet wordt behaald. Het is lastig om nieuwe wet- en regelgeving op te tuigen, maar ervan afkomen is helemaal een zeldzaamheid. Dat is jammer want ineffectieve regelgeving is vaak wel kostbaar en verstorend. Ik zou het prachtig vinden als we een inventarisatie doen en wet- en regelgeving die niet de gewenste (gedrags)effecten heeft rap de deur kunnen wijzen, het heeft dan geen bestaansrecht. Dat is wel een ambitieus plan al is het maar omdat voor oudere wetgeving er vaak geen (meetbaar) doel is geformuleerd, wat testen lastig maakt.
Karen van Oudenhoven, ik ben benieuwd hoe zij met haar achtergrond als hoogleraar psychologie en directeur van het SCP de belangrijkste uitdagingen ziet voor beleidsmakers in de komende jaren.
Deze website maakt gebruik van cookies. Lees meer over cookies in onze cookieverklaring.
Deze cookies verzamelen nooit persoonsgegevens en zijn noodzakelijk voor het functioneren van de website.
Deze cookies verzamelen gegevens zodat we inzicht krijgen in het gebruik en deze website verder kunnen verbeteren.
Deze cookies zijn van aanbieders van externe content op deze website. Denk aan film, marketing- en/of tracking cookies.